Szczepionki i szczepienia są dziś na ustach całego świata, a to oczywiście za sprawą pandemii koronawirusa SARS- COV-2.
Ale szczepionki to preparaty, które znamy już od setek lat, najskuteczniejszy sposób profilaktyki wielu groźnych, a nawet śmiertelnych chorób.
Czym są szczepionki i jak powstają oraz czy ich stosowanie jest w pełni bezpieczne?
Szczepionka co to jest?
Szczepionka jest to preparat, który zawiera w swoim składzie unieszkodliwione bakterie lub wirusy, którego zadaniem jest pobudzanie układu immunologicznego człowieka do obrony przed tymi chorobotwórczymi patogenami.
Wstrzyknięcie bakterii czy wirusów w szczepionce ma symulować potencjalną chorobę i niejako „uczyć” nasz system ochronny walki z nią, w razie gdy będziemy realnie narażeni na zakażenie.
Na skutek działania szczepionki układ odpornościowy człowieka wytwarza niezbędne przeciwciała i komórki odpornościowe, które będą niezbędne w walce z chorobą.
Szczepionki są dziś uznawane za największe osiągnięcie medycyny w walce z groźnymi chorobami, a historia szczepionek sięga XVIII wieku.
Wtedy to podano pierwszą szczepionkę przeciwko czarnej ospie- 8-letniemu dziecku Jamesowi Phippsow podał ją doktor Edward Jenner.
W XIX wieku metoda Jennera rozpowszechniać zaczęła się w Europie, a później na całym świecie.
W 1980 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła, że dzięki szczepionce opracowanej przez Jennera ospa prawdziwa została wyeradykowana, czyli całkowicie zwalczona.
Dziś szczepionki podaje się populacjom w walce z wieloma chorobami- dzieje się to najczęściej według kalendarza szczepień opracowywanego dla populacji danego kraju.
Kalendarz taki powstaje na podstawie sytuacji epidemicznej danego terenu i w oparciu o wiedzę wielu ekspertów.
W Polsce kalendarz szczepień obejmuje od najmłodszych lat szczepienia na takie choroby jak np. WZW B, krztusiec, błonica, tężec, pneumokoki, odra, świnka, różyczka, polio, meningokoki, rotawirusy, ospa wietrzna czy WZW A.
Etapy powstawania szczepionki
Żaden preparat medyczny nie powstaje w sposób tak żmudny, długotrwały i złożony jak szczepionka- a to świadczy o tym, iż przez wejściem jej na rynek musimy mieć pewność, iż jest to preparat bezpieczny i skuteczny w walce z chorobami.
Najczęściej proces powstawania szczepionki, wszystkie jego etapy, trwa nawet 10-15 lat.
Uproszczony proces powstawania szczepionki można przedstawić następująco:
- pierwszy krok to określenie antygenu oraz wytworzenie tego antygenu- ma to miejsce podczas wykonywania podstawowych badań laboratoryjnych nad danym wirusem czy bakterią,
- badania laboratoryjne przechodzą następnie w badania przedkliniczne (wykonuje się eksperymenty laboratoryjne oraz prowadzi badania na zwierzętach) , zaś po nich następują badania kliniczne fazy pierwszej (bada się wstępnie bezpieczeństwo szczepionki na około 100 zdrowych ochotnikach)- opisane dotąd etapy trwają średnio od kilku do nawet 10 lat,
- kolejne etapy to badania kliniczne 2. fazy (bada się działanie szczepionki na ok. 300 ochotnikach i szuka się optymalnej dawki szczepionki) oraz 3. fazy (bierze w niej udział ok. 10 000 ochotników, bada się występowanie możliwych odczynów poszczepiennych) – te etapy prac nad szczepionką trwać mogą około 2-3 lat,
- ostatnim krokiem przed wprowadzeniem szczepionki na rynek jest jej rejestracja, której dokonuje Europejska Agencja Leków i Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.
Bezpieczeństwo i skuteczność szczepionek
To, że szczepionka jest zarejestrowana i jest w użyciu nie oznacza, iż nadal nie jest ona kontrolowana pod względem jej skuteczności oraz bezpieczeństwa.
Czuwają nad tym firmy farmaceutyczne produkujące dane szczepionki, prowadzone są kontrole zgłaszanych zdarzeń niepożądanych, sprawdzana jest skuteczność i inne zastosowania danego preparatu.
Szczepionki pozostają pod stałym nadzorem przez cały czas, gdy dostępne są na rynku i podawane ludziom.
Możliwe NOPy czyli wszelkie odczyny niepożądane to wciąż mniejsze „zło” niż ryzyko wystawienia się na zachorowanie na szereg groźnych, nawet śmiertelnych w skutkach chorób.
